عنوان این مقاله انواع درد در دیوان سنایی» است.بخش گسترده ای از شعر و ادب ما بیان دردها و رنج هاست و درد و اندوه مردم را شاعران و ادیبان، به دلیل روح حساس و طبع و ذوق لطیف، بهتر از دیگران میتوانند بیان کنند و زبان حال عموم گردند. درد و رنج هایی که در اشعار شاعران دیده میشود، متفاوت است و هر یک، زبان و بیانی خاص میطلبد. «درد»، در معنی الم روحی که در ادبیّات، اصالتی بیچون و چرا دارد؛ نزد نویسندگان و شعرای متمایل به صوفیّه، خصوصاً حکیم سنایی، آمادگی روحی برای پذیرش امور ذوقی و حقایق روحانی و هر آن چیزی است که میتواند انگیزهی حرکت سالک، به سوی مقصود گردد. گاهی نیز در دیوان حکیم سنایی، در معنای عشق به کار رفته است. درد در دیوان وی انواع مختلف دارد: دردهای شخصی، اجتماعی، سیاسی، دینی، مذهبی، فلسفی، عرفانی و عاشقانه، که حکیم سنایی، با بیانی زیبا و دلنشین به آنها پرداخته و هر یک جلوهای خاصی، به سرودههای وی بخشیده است. سنایی مبتکر شعر سیاسی و اجتماعی، در قالب زهد و عرفان و اخلاق است. وی چون روشنفکری دردمند، نگران انحرافات فردی، اجتماعی، سیاسی جامعهی خویش بوده، به همین دلیل، او را بزرگترین سرایندهی «شعر اجتماعی» دانستهاند، که چون منتقدی اجتماعی و سیاسی از دردهای جامعهی خویش مینالد و با شجاعت، با بیداد زمانه میستیزد. تصوّف سنایی، رنگ دین به خود میگیرد و حماسهی صوفیانه، از سنایی آغاز میگردد که میتوان او را قافله سالار شعر صوفیانه دانست. شعری که بیان دردهای مردم، با آمیزهای از همهی سایه های روحی و فرهنگی آنهاست.
کلید واژهها: درد، انواع، دیوان سنایی
مقدمه
ناصب رایات یکتایی، ابوالمجد مجدودبن آدم سنایی، که اصلش از غزنین است، بیتردید، یکی از بزرگترین شاعران زبان و ادبیات فارسی و از جمله گویندگانی است که در تغییر سبک شعر فارسی ایجاد و تنوّع و تجدّد در آن مؤثر بوده و آثار او منشأ تحولات شگرفی، در سخن گویندگان بعد از وی شده است. اشعار و آثار سنایی، مربوط به دو مرحله از زندگی اوست. در مرحلهی نخستین، سنایی شاعری است درباری و لهوپیشه، چون اکثر شعرای آن روز، در این دوره، شعر سنایی اگر چه استادانه و مقرون به لطف و مهارت است، لیکن به شدّت متأثر از سبک استادان مقدم بر وی است. در دورهی دوم زندگانی شاعر، که دورهی تغییر حال و تکامل معنوی اوست. شاعر، در این دوره، مدتی را در سیر آفاق و انفس گذرانده و چندی با رجال بزرگ خراسان، معاشرت داشته و مدّتی را در خدمت مشایخ جلیل، زانوی تلمّذ بر زمین زده و دیگر، گاهی در تفکّر و تأمل به سر برده است و مایهی علمیخود را از این راهها، تکامل داده و با افکار نو و اندیشههای دینی و عرفانی، همراه کرده است. از این میان سنخ فکری جدید و شیوهی شاعری تازهی خود را پدید آورده است و در قصاید و غزلیات و قلندریّات و ترجیعات متعدد، نشان داده است و به همان سبک شناخته و معروف شده است.
عنوان این مقاله، « انواع درد در دیوان حکیم سنایی» است. بخش وسیع از شعر و ادبیات ما، به بیان دردها و رنجها اختصاص یافته است. با این وجود، درد و رنجهایی که شاعران هنرمند، بدان پرداختهاند، متفاوت است. و از دید ناقدان سخن، ارزش و اعتبار یکسانی ندارد. گویندهای که از درد جدایی از عالم قدس و ملکوت، مینالد، با کسی که اندوه و رنج شخصی دارد، متفاوت است. یا کسی که از حیرت و سرگردانی در دنیا مینالد، اینکه از کجا آمده و به کجا میرود؛ سخن میگوید، با کسی که از درد دوری معشوق زمینی، مینالد؛ متفاوت است و بیانی دیگر میطلبد. پس هر کدام از این مضامین و مفاهیم، نوع خاصّی از درد را شامل میشوند.
حکیم سنایی نیز، از این مقوله، بر کنار نیست. انواع درد در دیوان وی: درد سیاسی، اجتماعی، درد دین و دینورزی عاشقانه، درد عشق حقیقی و مجازی، درد عرفانی و عارفانه، درد فلسفی، درد مذهب و درد فردی و شخصی است که با الفاظ زیبا و دلنشینی، به آنها پرداخته و در هر کدام به کمال رسیده است. اگر چه قبل از حکیم سنایی، شاعران دیگر هم از درد و رنجها سخن گفتهاند و شعرها سرودهاند، امّا از نظر کثرت و تنوّع این موضوع حکیم سنایی، در صدر قرار دارد.
متن کامل این مقاله که در بیست و یک صفحه تنظیم شده است را می توانید از اینجا خریداری کنید!
برچسب ها : سنایی , حکیم سنایی , دیوان سنایی , سنائی , واژه درد در اشعار سنایی , درد , ادبیات ,