عنوان این مقاله  انواع درد در دیوان سنایی» است.بخش گسترده ای از شعر و ادب ما بیان دردها و رنج هاست و درد و اندوه مردم را شاعران و ادیبان، به دلیل روح حساس و طبع و ذوق لطیف، بهتر از دیگران می­توانند بیان کنند و زبان حال عموم گردند. درد و رنج هایی که در اشعار شاعران دیده می­شود، متفاوت است و هر یک، زبان و بیانی خاص می­طلبد. «درد»، در معنی الم روحی که در ادبیّات، اصالتی بی­چون و چرا دارد؛ نزد نویسندگان و شعرای متمایل به صوفیّه، خصوصاً حکیم سنایی، آمادگی روحی برای پذیرش امور ذوقی و حقایق روحانی و هر آن چیزی است که می­تواند انگیزه­ی حرکت سالک، به سوی مقصود گردد. گاهی نیز در دیوان حکیم سنایی، در معنای عشق به کار رفته است. درد در دیوان وی انواع مختلف دارد: دردهای شخصی، اجتماعی، سیاسی، دینی، مذهبی، فلسفی، عرفانی و عاشقانه، که حکیم سنایی، با بیانی زیبا و دلنشین به آنها پرداخته و هر یک جلوه­ای خاصی، به سروده­­های وی بخشیده است. سنایی مبتکر شعر سیاسی و اجتماعی،  در قالب زهد و عرفان و اخلاق است. وی چون روشنفکری دردمند، نگران انحرافات فردی، اجتماعی، سیاسی جامعه­ی خویش بوده، به همین دلیل، او را بزرگترین سراینده­ی «شعر اجتماعی»  دانسته­اند، که چون منتقدی اجتماعی و سیاسی از دردهای جامعه­ی خویش می­نالد و با شجاعت، با بیداد زمانه می­ستیزد. تصوّف سنایی، رنگ دین به خود می­گیرد و حماسه­ی صوفیانه، از سنایی آغاز می­گردد که می­توان او را قافله سالار شعر صوفیانه دانست. شعری که بیان دردهای مردم، با آمیزه­ای از همه­ی سایه های روحی و فرهنگی آنهاست.

کلید واژه­ها: درد، انواع، دیوان سنایی

مقدمه

ناصب رایات یکتایی، ابوالمجد مجدودبن آدم سنایی، که اصلش از غزنین است، بی‌تردید، یکی از بزرگترین شاعران زبان و ادبیات فارسی و از جمله گویندگانی است که در تغییر سبک شعر فارسی ایجاد و تنوّع و  تجدّد در آن مؤثر بوده و آثار او منشأ تحولات شگرفی، در سخن گویندگان بعد از وی شده است. اشعار و آثار سنایی، مربوط به دو مرحله از زندگی اوست. در مرحله‌ی نخستین، سنایی شاعری است درباری و لهوپیشه، چون اکثر شعرای آن روز، در این دوره، شعر سنایی اگر چه استادانه و مقرون به لطف و مهارت است، لیکن به شدّت متأثر از سبک استادان مقدم بر وی است. در دوره‌ی دوم زندگانی شاعر، که دوره‌ی تغییر حال و تکامل معنوی اوست. شاعر، در این دوره، مدتی را در سیر آفاق و انفس گذرانده و چندی با رجال بزرگ خراسان، معاشرت داشته و مدّتی را در خدمت مشایخ جلیل، زانوی تلمّذ بر زمین زده و دیگر، گاهی در تفکّر و تأمل به سر برده است و مایه‌ی علمی‌خود را از این راهها، تکامل داده و با افکار نو و اندیشه‌های دینی و عرفانی، همراه کرده است. از این میان سنخ فکری جدید و شیوه‌ی شاعری تازه‌ی خود را پدید آورده است و در قصاید و غزلیات و قلندریّات و ترجیعات متعدد، نشان داده است و به همان سبک شناخته و معروف شده است.

عنوان این مقاله، « انواع درد در دیوان حکیم سنایی» است. بخش وسیع از شعر و ادبیات ما، به بیان دردها و رنج‌ها اختصاص یافته است. با این وجود، درد و رنج‌هایی که شاعران هنرمند، بدان پرداخته‌اند، متفاوت است. و از دید ناقدان سخن، ارزش و اعتبار یکسانی ندارد. گوینده‌ای که از درد جدایی از عالم قدس و ملکوت، می‌نالد، با کسی که اندوه و رنج شخصی دارد، متفاوت است. یا کسی که از حیرت و سرگردانی در دنیا می‌نالد، اینکه از کجا آمده و به کجا می‌رود؛ سخن می‌گوید، با کسی که از درد دوری معشوق زمینی، می‌نالد؛ متفاوت است و بیانی دیگر می‌طلبد. پس هر کدام از این مضامین و مفاهیم، نوع خاصّی از درد را شامل می‌شوند.

حکیم سنایی نیز، از این مقوله، بر کنار نیست. انواع درد در دیوان وی: درد سیاسی، اجتماعی، درد دین و دین‌ورزی عاشقانه، درد عشق حقیقی و مجازی، درد عرفانی و عارفانه، درد فلسفی، درد مذهب و درد فردی و شخصی است که با الفاظ زیبا و دلنشینی، به آنها پرداخته و در هر کدام به کمال رسیده است. اگر چه قبل از حکیم سنایی، شاعران دیگر هم از درد و رنج‌ها سخن گفته‌اند و شعرها سروده‌اند، امّا از نظر کثرت و تنوّع این موضوع حکیم سنایی، در صدر قرار دارد.

متن کامل این مقاله که در بیست و یک صفحه تنظیم شده است را می توانید از اینجا خریداری کنید!