عنوان این مقاله، درد و اندرزهای سیاسی در دیوان و حدیقه­ی سنایی است. دردهای سیاسی، از بی­عدالتی­ها، ناامنی­ها و ظلم و جور حاکمان روزگار، ناشی می­شود و باعث درد و رنج اقشار مختلف جامعه می­شود. عارفان بزرگ، همه­ی انسان­ها را مخلوق خدا دانسته و حاکمان و قدرتمندانی را که در راه کسب منافع خویش بودند، مورد انتقاد قرار داده و از حقوق ضعفا، دفاع می­کردند و این امر را جزء رسالت­های اجتماعی خویش می­دانستند. حکیم سنایی، شاعر و عارفی است نگران پیرامون خویش، او از نزدیک، ناهنجاری­ها را لمس کرده و با تازیانه­ی  سلوک، برگرده­ی حاکمان عصر، کوبیده است. او گاهی مستقیماً رویاروی مظالم  کلام عصر ایستادگی می­کند و زمانی، با پند و اندرزهای سیاسی،  به تشویق حکّام، برای عدالت ورزی و رعیت پس روزی می­پردازد. او منتقدی است سیاسی، با دیدگاههای آرمان گرایانه،  که هدفش شورش مردم علیه حکومت نیست بلکه اصلاح اوضاع سیاسی و اصلاح فرد و جامعه است.

کلمات کلیدی: دردهای سیاسی، اندرزهای سیاسی، ظلم، عدالت، دیوان و حدیقه­ ی سنایی

 مقدمه

نیمه­ی دوم قرن پنجم و تمام قرن ششم و آغاز قرن هفتم، دوران تاخت و تاز غلامان زردپوست ( ترک) است که باعث نابسامانی اوضاع اجتماعی و سیاسی ایران می­شود، از میان همین غلامان معمولاً دسته­یی بر دیگران، به رتبه و درجه، تفوّق می­یافتند و کم کم به امارت می­رسیدند، آنان، در دوره­های مملوکی، با سختی روزگار سپری کرده و بعد از به قدرت رسیدن، از سر کینه توزی، به فساد و تباهی در جامعه می­پرداختند، اینان با همه­ی تظاهر به دینداری، مردمی فاسد، شرابخواره و قتال بودند و ظلم و ستمگری پیشه­ی ایشان بود. شاعران، به دلیل داشتن روح حساس و طبع لطیف، بهتر از همه می­توانند زبان حال عموم گردند و درد و رنج­های مردم را بیان کنند. حکیم سنایی که معاصر سلطان مسعودبن ابراهیم، بهرامشاه بن مسعود و سلطان سنجربن ملکشاه بود، از نزدیک، ناهنجاریها را لمس کرده و با تازیانه سلوک، برگرده­ی حاکمان عصر، کوبیده است و در آثارش، هر جا که فرصت یافته، به اعتراض پرداخته و زشتیها را افشاء کرده است. فریاد اعتراض او انعکاس احوال بد زمانه و نمایانگر تاریکی نظام طبقاتی است. از دیدگاه حکیم سنایی، بدترین موجودات روی زمین آنهایی هستند که در آزار بی­گناهان می­کوشند و حقوق دیگران را زیر پا می­گذاردند.

دردهای سیاسی در دیوان و حدیقه­ی سنایی

شیوه­های مبارزاتی حکیم سنایی متفاوت است:

مبارزه مستقیم:

حکیم سنایی، در ظلم ستیزانه ترین قصیده­اش که در تاریخ شعر فارسی، کم نظیر است، مستقیماً رویاروی مظالم حکّام عصر ایستادگی کرده و می­گوید:

متن کامل این مقاله که در شانزده صفحه تنظیم شده است را می توانید از اینجا خریداری کنید!