عنوان این مقاله، درد و اندرزهای سیاسی در دیوان و حدیقه­ی سنایی است. دردهای سیاسی، از بی­عدالتی­ها، ناامنی­ها و ظلم و جور حاکمان روزگار، ناشی می­شود و باعث درد و رنج اقشار مختلف جامعه می­شود. عارفان بزرگ، همه­ی انسان­ها را مخلوق خدا دانسته و حاکمان و قدرتمندانی را که در راه کسب منافع خویش بودند، مورد انتقاد قرار داده و از حقوق ضعفا، دفاع می­کردند و این امر را جزء رسالت­های اجتماعی خویش می­دانستند. حکیم سنایی، شاعر و عارفی است نگران پیرامون خویش، او از نزدیک، ناهنجاری­ها را لمس کرده و با تازیانه­ی  سلوک، برگرده­ی حاکمان عصر، کوبیده است. او گاهی مستقیماً رویاروی مظالم  کلام عصر ایستادگی می­کند و زمانی، با پند و اندرزهای سیاسی،  به تشویق حکّام، برای عدالت ورزی و رعیت پس روزی می­پردازد. او منتقدی است سیاسی، با دیدگاههای آرمان گرایانه،  که هدفش شورش مردم علیه حکومت نیست بلکه اصلاح اوضاع سیاسی و اصلاح فرد و جامعه است.

کلمات کلیدی: دردهای سیاسی، اندرزهای سیاسی، ظلم، عدالت، دیوان و حدیقه­ ی سنایی

 مقدمه

نیمه­ی دوم قرن پنجم و تمام قرن ششم و آغاز قرن هفتم، دوران تاخت و تاز غلامان زردپوست ( ترک) است که باعث نابسامانی اوضاع اجتماعی و سیاسی ایران می­شود، از میان همین غلامان معمولاً دسته­یی بر دیگران، به رتبه و درجه، تفوّق می­یافتند و کم کم به امارت می­رسیدند، آنان، در دوره­های مملوکی، با سختی روزگار سپری کرده و بعد از به قدرت رسیدن، از سر کینه توزی، به فساد و تباهی در جامعه می­پرداختند، اینان با همه­ی تظاهر به دینداری، مردمی فاسد، شرابخواره و قتال بودند و ظلم و ستمگری پیشه­ی ایشان بود. شاعران، به دلیل داشتن روح حساس و طبع لطیف، بهتر از همه می­توانند زبان حال عموم گردند و درد و رنج­های مردم را بیان کنند. حکیم سنایی که معاصر سلطان مسعودبن ابراهیم، بهرامشاه بن مسعود و سلطان سنجربن ملکشاه بود، از نزدیک، ناهنجاریها را لمس کرده و با تازیانه سلوک، برگرده­ی حاکمان عصر، کوبیده است و در آثارش، هر جا که فرصت یافته، به اعتراض پرداخته و زشتیها را افشاء کرده است. فریاد اعتراض او انعکاس احوال بد زمانه و نمایانگر تاریکی نظام طبقاتی است. از دیدگاه حکیم سنایی، بدترین موجودات روی زمین آنهایی هستند که در آزار بی­گناهان می­کوشند و حقوق دیگران را زیر پا می­گذاردند.

دردهای سیاسی در دیوان و حدیقه­ی سنایی

شیوه­های مبارزاتی حکیم سنایی متفاوت است:

مبارزه مستقیم:

حکیم سنایی، در ظلم ستیزانه ترین قصیده­اش که در تاریخ شعر فارسی، کم نظیر است، مستقیماً رویاروی مظالم حکّام عصر ایستادگی کرده و می­گوید:

متن کامل این مقاله که در شانزده صفحه تنظیم شده است را می توانید از اینجا خریداری کنید!

عنوان این مقاله  انواع درد در دیوان سنایی» است.بخش گسترده ای از شعر و ادب ما بیان دردها و رنج هاست و درد و اندوه مردم را شاعران و ادیبان، به دلیل روح حساس و طبع و ذوق لطیف، بهتر از دیگران می­توانند بیان کنند و زبان حال عموم گردند. درد و رنج هایی که در اشعار شاعران دیده می­شود، متفاوت است و هر یک، زبان و بیانی خاص می­طلبد. «درد»، در معنی الم روحی که در ادبیّات، اصالتی بی­چون و چرا دارد؛ نزد نویسندگان و شعرای متمایل به صوفیّه، خصوصاً حکیم سنایی، آمادگی روحی برای پذیرش امور ذوقی و حقایق روحانی و هر آن چیزی است که می­تواند انگیزه­ی حرکت سالک، به سوی مقصود گردد. گاهی نیز در دیوان حکیم سنایی، در معنای عشق به کار رفته است. درد در دیوان وی انواع مختلف دارد: دردهای شخصی، اجتماعی، سیاسی، دینی، مذهبی، فلسفی، عرفانی و عاشقانه، که حکیم سنایی، با بیانی زیبا و دلنشین به آنها پرداخته و هر یک جلوه­ای خاصی، به سروده­­های وی بخشیده است. سنایی مبتکر شعر سیاسی و اجتماعی،  در قالب زهد و عرفان و اخلاق است. وی چون روشنفکری دردمند، نگران انحرافات فردی، اجتماعی، سیاسی جامعه­ی خویش بوده، به همین دلیل، او را بزرگترین سراینده­ی «شعر اجتماعی»  دانسته­اند، که چون منتقدی اجتماعی و سیاسی از دردهای جامعه­ی خویش می­نالد و با شجاعت، با بیداد زمانه می­ستیزد. تصوّف سنایی، رنگ دین به خود می­گیرد و حماسه­ی صوفیانه، از سنایی آغاز می­گردد که می­توان او را قافله سالار شعر صوفیانه دانست. شعری که بیان دردهای مردم، با آمیزه­ای از همه­ی سایه های روحی و فرهنگی آنهاست.